Çok Eşli Düzende Akrabalık İlişkileri ve Ensest Yaşanma Olasılığı Üzerine
- Okunduğu Gibi
- 2 Haz
- 18 dakikada okunur
Bir önceki yazıda Westermarck etkisini temel alarak insanların ensestten kaçınma davranışının biyolojik ve kültürel boyutlarını görmüştük. . Erken yaşta birlikte büyüyen bireyler arasında cinsel çekimin oluşmadığını savunan bu etki, İsrail kibbutzları ve Tayvan’daki evlatlık evlilikleri gibi örneklerle destekleniyordu.
Sadece bu yazının etkisi ile değil ama özellikle bir arada yaşamanın ensestten kaçınmaya sebep olup olmayacağı hakkında kafamda biriken düşünceleri aktarma ihtiyacı hissettim. Ensest aynen benzeri olan bir çok konu gibi düşünmekten kaçılan bir konu. Kötü, ayıp, yanlış, ahlaksızca gördüğümüz şeyleri düşünmekten bile utanıyoruz. Çünkü özsaygımız gereği bu şekilde etiketlenmiş şeyleri düşündüğümüzde hemen mantığımızı devreye sokup duygularımızı bastırıyoruz. Aynı şeyleri tekrar etmeyeyim. Önceki yazının sonunda da bu konulara değindim.
Okuyacağınız yazının itici gücü atalarımızın ensest yaşama olasılığını görmekti. Yani sözde kalan şeyi görselleştirmeye çalıştım diyebilirim.
Ensest konusu insanın en temel çelişkilerinden birisini ortaya koyan bir konu. Çünkü en büyük dürtülerimizden birisi ile ilgili. Evrimsel olarak üremek üzere programlanmışız. Bunun için de cinsel ilişkiye girmemiz gerekiyor. Normal şartlarda bu ihtiyacı çözmenin en kolay yolu en yakınındaki kişiyle cinsel ilişkiye girmektir. Yani eğer karnın açsa gidip de uzaktaki bir yerden karnını doyurmazsın. En yakınındaki yiyecek kaynağından bu ihtiyacı giderirsin. Mesele karın doyurmak, su içmek gibi temel ihtiyaçlara gelince çözüm yolu olarak en kısa yolu seçiyoruz. Fakat bir bu kadar güçlü dürtü olan cinsel ilişkiye girme söz konusu olduğunda aynı çözüm yolunu seçmiyoruz. Bu durumun mutlaka bir açıklaması olmalı.
Olgunlaşma ve cinsel ilişki
Cinsel ilişkinin ihtiyacının karın doyurmakla benzer bir yolla çözülmemesinin sebebi nedir? Aslında bu sorunun cevabı belli çünkü doğduğumuz andan itibaren karnımızı doyurmak üzere girişimde bulunuyoruz ama cinsel ilişki için on küsur yılın geçmesi gerekiyor. Yani her ikisi de evrimsel olarak programlandığımız şeyler ama aralarında devasa bir fark var: Karın doyurmak ve su içmek bizim doğduğumuz anda çözmemiz gereken bir problem iken üremek üzere programlandığımız cinsel ilişki için 12-13 yıllık bir hayatta kalma mücadelesine girmemiz gerekiyor. Westermarck etkisi de bu 12-13 yılı hesaba katmak anlamına geliyor.
Cinsel ilişki ihtiyacımız doğduğumuz an devreye girmiyor. Bu ihtiyacın ortaya çıkması için vücudumuzun değişmesi gerekiyor. Cinsel ilişki belli bir olgunluğa ulaşmadan yaşanabilecek bir şey değil. Yani diğer içgüdülerden farklı bir boyutu var. Bir çok canlıda bu sonradan devreye giren içgüdüler hep cinsellikle ilgili. Yani belli bazı hormonlar devreye girmeden içgüdü dediğimiz şey de devreye girmiyor. Aslında söz konusu cinsellik olunca içgüdü dediğimiz şey sanırım hormonların aktif veya pasif olması anlamına geliyor. Biz bu hormon değişimine içgüdü diyoruz gibime geliyor.
Ensest kaçınmasının bir içgüdü olduğunu kabul edelim eğer ensest kaçınması bir içgüdü ise bile bu içgünün ortaya çıkması için 12-13 yıl beklemek gerekiyor. Kadın ve erkek aynı yaş aralıklarında ergenliğe ulaşamıyor. Kadınların erkeklerden daha önce ergenliğe girmeleri tesadüf mü? Bu durumun ensest kaçınması ile ilgisi yok mu?
Şunu tekrar netleştirelim şu anda hangi dönem hakkında yazıyorum? Homo habilis yada homo erectus atalarımızın yaşamış olması ihtimal ilişkilerden bahsediyorum. Yani milyon yıllık evrimimizin başlangıç zamanlarından. Primatlardan ayrılan atalarımızın neler yaşamış olabileceğine dair spekülasyon yapıyorum. 6 milyon yıl önce ayrıldığımız yoldan gidenler hakkında yazıyorum. Bu kısa notu düştükten sonra devam edeyim.
En yakın akrabalarımızın cinsel olgunluğa ne zaman eriştiklerine bakarak atalarımız konusunda bir çıkarım yapabiliriz.
Tür | Dişi Olgunluğu | Erkek Olgunluğu | İlk Doğum (Dişi) |
|---|---|---|---|
Şempanze | 7–9 yaş | 8–10 yaş | 13–14 yaş |
Bonobo | 6–9 yaş | 9–11 yaş | 13–15 yaş |
Goril | 7–8 yaş | 11–13 yaş | 10 yaş |
Orangutan | 6–10 yaş | 8–15 yaş | 12–15 yaş |
Önce doğum yapma ile cinsel ilişkiye girme arasında bir ayrım yapmak gerekiyor. Yani ergenlikle birlikte cinsel ilişki başlıyor ama doğum yapmak için bir kaç yıl geçmesi gerekiyor. Hemen hemen tüm türlerde dişilerin daha önce ergenliğe girdiğine dikkat etmeliyiz. Bu kardeşler arasındaki ensest ihtimali hakkında kafa yorarken aklımızda tutmamız gereken bir durum. Yani aynı anneye sahip bir kardeş çiftinin hangisini büyük hangisinin küçük olduğu bilgisi yaşanması muhtemel ensesti belirleyebilir diyorum.
Kardeş ilişkisi ile ensestin yaşanması ile ilgili olarak kaç farklı senaryo var? Abi -kız kardeş ilişkisi olabilir yada abla-erkek kardeş değil mi? Genelde ensestin küçük kız kardeşe uygulandığını biliyoruz. Bu tesadüf mü? Gerçi söz konusu baba yada amca-dayı olduğunda bu senaryo bozulmuş olur ama ben şimdilik sadece kardeş ilişkisi üstüne odaklanalım. İlk senaryoda bir anne önce kız doğuruyor ve kız çocuğu yaklaşık 2-3 yaşına geldiğinde (ikinci bir bebeğe bakabilecek kadar kendini iyi hissettiğinde) tekrar doğuruyor ve bu seferki erkek oluyor. Senaryomuz bu. Yani bu çift muhtemel ensestin yaşanması için elimizdeki iki kardeş. İkinci senaryomuzda da aynı ortamda diğer bir kadın da bu sefer önce erkek sonra dişi doğurmuş olsun. Bu çiftlerin ne zaman cinsel olgunluğa gireceklerine dair tabi ki çok fazla olasılık var. Çünkü ergenliğe girmek dediğimizde çok geniş bir aralıktan bahsediyoruz.
Birinci senaryo abla (Ay), ergenlik yaşı 11 - erkek kardeş (Al), ergenlik yaşı 13; 2. senaryo abi (Ve), ergenlik yaşı 12 - kız kardeş (Ze), ergenlik yaşı 11. Her iki senaryoya sonradan 2 yıl sonra bir kız veya erkek daha doğması ihtimalini de hesap ederek bir tablo oluşturalım. Bunları bir tablo ile gösterirsek.
📘 Ensest İhtimali Açısından Kardeş Senaryoları ve Ergenlik Yaşları
Senaryo No | Birey | Cinsiyet | Ergenliğe Giriş Yaşı | İlk Çocuğun 100 yılında doğduğunu düşünelim |
1. Senaryo | Ay (Abla) 100 yılında doğar | Kadın | 11 yaş | 111 yılında cinsel olgun |
Al (Erkek Kardeş)102 yılında doğar | Erkek | 13 yaş | 115 yılında cinsel olgun | |
Muhtemel 3.kardeş erkek olduğunda 104 yılında doğar | Erkek | 12 yaş | 116 yılında cinsel olgun | |
Muhtemel 3. kardeş kız olduğunda 104 yılında doğar | Kadın | 10 yaş | 114 yılında cinsel olgun | |
2. Senaryo | Ve (Abi) 100 yılında doğar | Erkek | 13 yaş | 113 yılında cinsel olgun |
Ze (Kız Kardeş)102 yılında doğar | Kadın | 11 yaş | 113 yılında cinsel olgun | |
Muhtemel 3. kardeş erkek olduğunda 104 yılında doğar | Erkek | 12 yaş | 116 yılında cinsel olgun | |
Muhtemel 3. kardeş kız olduğunda 104 yılında doğar | Kadın | 10 yaş | 114 yılında cinsel olgun |
Bu tabloyu yorumlarsak ne görüyoruz? Eğer ilk çocuk kızsa erkek kardeşi cinsel olgunluğa erişene dek abla çoktan o aşamayı geçmiştir. Bu örnekte Ay isimli abla 111 yılında cinsel içgüdüleri aktif hale geliyor. Kardeşinin 115 yılında bu aşamaya geçeceğini görüyoruz. Yani o sırada 15 yaşında olacak. Çoktan kendisine cinsel partner bulmuş olmalı. 3. kardeşin de kız olduğu durumda abisi 115 yılında cinsel olgunluğa erişirken kendisinden iki yıl sonra doğmuş olan kız kardeşi 114 yılında yani kendisinden 1 yıl önce bu aşamaya geleceğini görüyoruz. Bu durumda da Henüz erkeğin kız kardeşine cinsel ilişkiye girecek bir risk yaşamadığını görebiliyoruz.
İkinci senaryodaki durum nedir? İlk çocuk erkek ve 113 yılında cinsel olgunluğa erişiyor. Aynen kendisinden 2 yıl sonra doğan kız kardeşi gibi. Yani bu senaryoda ensest riski var. Bu riskin ortadan kalkması için küçük kız kardeşin abisinden gelecek olan muhtemel cinsel ilişki talebini reddetmesi gerekir. İlk çocuk erkek olduğunda risk var diyebiliriz. 3. kardeşin durumuna bakalım. 113 yılında en büyük çocuk cinsel olgunluğa eriştiği yıl ikinci kardeşi yani büyük abla 11 yaşında küçük kız kardeşi o sırada 9 yaşında. Yani durum şu abi 13, büyük kız 11 ve küçük kız 9 yaşında. Bu durumda henüz küçük olan cinsel olgunluğa erişmemiş durumda ama eğer söz konusu bir cinsel ilişki olduğunda tecavüzü de hesaba katabiliriz yada cinsel oyunları da. Yani 13 yaşındaki erkeğin ensest yaşaması için ortamın uygun olduğunu söylemek mümkün.
Birinci senaryoda büyük olan abla iken ensest olasılığı daha düşük ama ikinci senaryoda büyük olan erkek olduğunda risk çok fazla var. Eğer ilk doğan dişi ise abla erkek kardeşinde çok daha önce cinsel olgunluğa ulaşmış olacak. Ve daha kardeşi cinsel ilişkiye girme derdine düşmeden çok daha önce başkaları ile cinsel ilişkiye girmiş olacak.
Bu noktaya geldiğimizde kimin kiminle cinsel ilişkiye gireceğini düzenleyen kuralların ne olduğu çok önemli bir hale geliyor. Yukarıdaki primatların cinsel olgunluk tablosuna bakarken tabloda bulunan her bir türün kendine has bir cinsel ilişkiye girme düzeni olduğunu hesaba katarak değerlendirmeliyiz. Bazısında alfa erkeklik düzeni var, bazılarında cinsel ilişki olgunluğuna erişen erkek grubu terk ediyor, bazısında dişi, bazısında ise oldukça eşitlikçi bir düzen var. Ensest yaşanan ortamı bugünkü gibi şartlarda değerlendirmemek gerekiyor. Her bir tür kendilerine has bir düzen oturtmuş durumda. Bizim atalarımızn hangi yönteme yakın olduğuna karar vermemiz gerekiyor ki olası cinsel ilişki ihtimallerini konuşalım.
Tür | Dişi Olgunluğu | Erkek Olgunluğu | İlk Doğum (Dişi) | Çiftleşme / Cinsel İlişki Düzeni |
Şempanze | 7–9 yaş | 8–10 yaş | 13–14 yaş | Çok eşli (promisküöz): Erkekler ve dişiler birçok partnerle çiftleşir. Alfa erkeğin avantajı olsa da mutlak değildir. Ensest genellikle sosyal ayrışma ve tanıma ile önlenir. |
Bonobo | 6–9 yaş | 9–11 yaş | 13–15 yaş | Barışçıl çok eşli: Cinsellik sosyal bağ için kullanılır. Kadınların seçimi baskındır. Anne-oğul ensesti dışında ensest görülmez; genç erkekler dişilerle çiftleşemez. |
Goril | 7–8 yaş | 11–13 yaş | 10 yaş | Harem tipi tek eşli: Alfa erkek, birkaç dişiyle üreme hakkına sahiptir. Genç erkekler sürüyü terk eder. Ensest riski düşük; dişiler farklı haremlere geçebilir. |
Orangutan | 6–10 yaş | 8–15 yaş | 12–15 yaş | Tek yaşayan ama zorlayıcı çiftleşme de görülebilir: Alfa (flanged) erkek dişileri tercihli çiftleşme ile elde eder. Genç erkekler (unflanged) zorlayıcı çiftleşmeye başvurabilir. Ensest olasılığı, bireylerin yalnız yaşaması nedeniyle düşüktür. |
Bu tablo ile ilgili gözüme çarpan ilk şey gorillerle ilgili. Diğer türlerde bir yaş çakışması varken gorillerde ayrım çok net. Goril dişisi ile goril erkeğinin aynı yaşlarda cinsel olgunluğa erişmemelerinde alfa erkeklik sisteminin etkisi olabilir mi? Bir diğer gözlemim de ergenlikle doğum yaşı arasındaki fark oldu. Şempanze ve bonoboda yani çok eşlilerde bu fark oldukça uzun. Neredeyse 5-6 yıllık bir boşluk var. Gorillerde bu boşluk çok kısa ve Orangutanlarda ortada gibi duruyor. Yine bu fark ile cinsel ilişki tipi arasında bir ilişki olabilir mi bilmiyorum.
Atalarımızın Cinsel İlişki Şekilleri
Primat akrabalarımızdaki durum bize ne kadar yol gösterebilir? Milyon yıl önce yaşayan atalarımızın hangi tür bir cinsel ilişki düzeni yaşadıkları hakkında kafamda bir senaryo oluşmuş durumda. Bunu daha önceki yazılarda dile getirmiştim. Şimdi kısaca tekrar edeyim.
Benim kafamdaki senaryo ilk başlarda alfa erkeklik düzeni olduğu ama zamanla alet kullanma yeteneğimizle birlikte alfa erkekliğin zayıfladığı ve daha eşitlikçi bir düzenin ortaya çıktığı yönünde. Ama burada da bir konunun ortadan kalkmadığını da düşünüyorum. Belki gorillerdekine benzer bir alfalık sistemi yoktu, belki bu denli bir keskin ayrımlaşma yoktu ama kesinlikle statülerin belirlediği bir hiyerarşik düzen vardı. Yani grup içindeki her bir bireyin eşit olmadığını düşünüyorum. Bunu da illaki kültürel bir statü olması gerekmediğini doğuştan gelen özelliklerimizin bizim grup içindeki statümüzü belirlediğini düşünüyorum. Bu konuları daha önceki yazılarda (sanırım 5. ve 10. yazılarda) bu konuları ele almıştım.
Klan Hayatında Ensest Olasılığı Nedir
Yani kısacası içinde bulunduğumuz durum şu idi 50-60 kişilik gruplar halinde, avcı toplayıcı olarak yaşıyorduk. Bu grup ilk başlarda alfa erkeklik sistemi ile hayatta kalırken zamanla daha eşitlikçi hale geldi. İlk başlarda cinsel olgunluğa erişen erkekler grubu terk ederken zamanla bu ortadan kalktı. Cinsel ilişki düzeni de alfalık düzeninin değişmesi ile birlikte yeni bir düzene kavuştu. Dişiler daha önce alfa erkeğe mahkumken yeni durumda cinsel ilişkiye girme noktasında seçen konumuna yükseldiler. Yeni durumda erkekler cinsel ilişkiye girmek için dişinin gözüne girmesi gerekiyordu. Artık cinsel ilişki yaşayabilmek için önce bunu hak ettiğini göstermesi bekleniyordu. Dişiler kendileri ile cinsel ilişkiye girmek isteyen erkekleri manipüle etme gücünü elde ettiler. Kendilerine en çok destek veren erkek cinsel ilişkiye girmeyi hak ediyordu. Belki kendisine bol yiyecek getiren yada tehlikelere karşı koruyan erkeği tercih ediyordu. Erkekler eğer bir kadınla cinsel ilişkiye girmek istiyorsa bunu hak etmeliydi. Bu durumda kadınların cinselliği ilk kez mübadele edilebilir bir değere dönüşmüş oldu. Alfa sisteminde kadının cinselliğinin değerinden bahsedilemiyordu çünkü erkek bir kez alfa konumuna geldiğinde zaten gruptaki dişilerin cinselliğini kazanmış oluyordu. Ama alfalık düzeni olmadığında kadının cinselliği de anlam değiştirmeye başlamış oldu. Seçme hakkının dişiye geçmesi ile birlikte statüko değişmiş oldu.
Şimdi eğer ensestten bahsedeceksen yukarıda tarif etmeye çalıştığım bir toplumsal düzen içinde ensestle ilgili ne söyleyebiliriz? Zaten 50-60 kişilik gruplar halinde yaşanılan bir ortamda tüm grup üyeleri birbiri ile bir şekilde akraba olmak zorunda. Yani bu 50-60 kişi birbiri ile zaten bir şekilde uzak yada yakın akraba. Bu akrabalık derecesini görmek için bir akrabalık diyagramı yapacağım.
Araya bir paragraf çok önemsediğim bir konuya değinip ana konuya dönceğim. Bir de cinsel ilişki ile hamile kalmak arasında bir ilişki kurup kuramadığımız konusu var. Dişilerin doğum yapmasının sebebinin seks yapmak olduğunu bilinçli şekilde biliyor muyduk? İçgüdüsel olarak yapılan bir eylemle bilinçli olarak yapılan eylem arasında fark var. Cinsel ilişki sonucunda bebek olacağını bilmekle sadece içinden geldiği için cinsel ilişkiye girmek arasında fark var. Sanırım tüm bu uzun yazımın ardından bu noktaya gelmiş olmam hatalı. Aslında belki de çözülmesi yada karar verilmesi gereken ilk konu bu. Yani cinsel ilişki ile doğum arasında ilişkiyi ilk ne zaman kurduk? Bu soruya bir cevap vermeden ne ensest konuşulabilir ne de akrabalık ilişkileri. Şİmdilik bu konuyu burada yarım da olsa bırakıyorum.
Sadece kardeşlerin değil diğer akrabaların devreye girdiği ensest de çok önemli. Yani bir grup içinde cinsel ilişki çağına gelen bir kadının cinsel ilişkiye gireceği muhtemel erkeklerin tamamından bahsediyorum. 50 kişilik bir grupta herhangi birisi zaten diğer bir kişinin akrabasıdır ama bu akrabalık ilişkilerinin detayı nedir? Bu akrabalık ilişkilerinin ayrıntılı şekilde incelenmesi gerektiğini düşünüyorum.
50 kişilik grubun muhtemel bireylerini somutlaştırmak istiyorum. 50 kişilik bu grupta yaşayanlar kimler, kim kimin nesidir, kim kiminle hangi derecede akraba olabilir? 50 kişilik grup konusunu biraz daha detaylı incelemek istiyorum.
Olası Demografik Dağılım (50 Kişilik Bir Grup)
Yaş Grubu | Kadın Sayısı | Erkek Sayısı | Toplam |
0–5 yaş (bebek/çocuk) | 4 | 4 | 8 |
6–12 yaş (çocuk) | 3 | 3 | 6 |
13–18 yaş (ergen) | 2 | 2 | 4 |
19–35 yaş (yetişkin) | 8 | 8 | 16 |
36–50 yaş (olgun) | 5 | 5 | 10 |
50+ yaş (yaşlı) | 3 | 3 | 6 |
Toplam | 25 | 25 | 50 |
O kadar büyük bir uğraş içine girmişim ki anlatamam. Şu an bu satırları geriye dönük olarak yazıyorum. Neredeyse 3 hafta önce yapmıştım bu tabloyu. Önce anne ve babanın belli olduğu bir akrabalık diyagramı çıkartmıştım. Sonra benim daha muhtemel gördüğüm babanın belli olmadığı anne temelli bir diyagrama geçtim. Normalde aşağıda sunacağım iki diyagramdan tek eşli olanı önce çıkartmıştım ama daha gerçekci olduğunu düşündüğüm çok eşli diyagramı öne çektim.
Bu işe başladığımda daha basit olur sanmıştım ama maalesef o kadar kolay değilmiş. O kadar çok parametre var ki tüm değişkenleri kontrol etmek çok zor. 50 kişilik bir akrabalık diyagramı tarihin bir anının fotoğrafını çekmek gibi. Ne demek istiyorum? Tarihte bir anı çekip çıkardığınızda o grubun o hale gelmesinden önceki sayısız nesli ve o 50 kişiden ortaya çıkacak sayısız nesli görmemiş oluyoruz. Bu söylediğim şeyi diyagramları sunduğumda daha net şekilde açıklayacağım.
Daha fazla konuyu uzatmadan hazırladığım diyagramı sunayım.
Çok eşliliğin hakim olduğu klan yapısı
Çok eşliliğin hakim olduğu bir durumda aile ilişkileri nasıl olur? Kimin kiminle cinsel ilişkiye girdiğinin bilinmediği bir durumda nasıl bir akrabalık diyagramı oluşturulabilir? Bu durumda nasıl bir diyagram yaratılabilir?
Böyle bir klan yapısında izlenebilecek tek yol anneler ve çocukları olabilir. Yani bu diyagramda doğan çocukların anneleri belli olur ama hiçbirisinin babası belli olmaz. Belki aynı anneden doğan kardeşler üzerinden gidilebilir yada annenin erkek kardeşi üzerinden ama neticede bu diyagram diğerinden çok farklı olacaktır.
Bu çalışmayı hiç bir yazılım kullanmadan yaptım. (Bu aşamaya gelene dek gerek online olsun gerek bilgisayırama indirdiğim yazılımlarla olsun diyagram oluşturabilmek için çok uğraştım. Belki daha fazla uğraşsam bir çözüm de bulabilirdim ama benim işime piyasadaki yazılımlar yaramadı. Bir de babanın belli olmadığı sadece annelerin belli olduğu bir diyagramı bir yazılımla halletmek sanırım mümkün olmayacaktı.) Oldukça amatör bir çizim oldu.
Bu klanı 5 kadın ve 5 erkekle başlattım ve 4 nesili gösterdim. Her bir nesilde bir kısım erkeğin öldüğünü farz ederek ilişkileri devam ettirdim. Babaların belli olmadığı bir durumda 4. nesile gelindiğinde ensest yaşama olasılığı görmeye çalışıyorum.
Diyagramın tamamı şu şekilde oldu:
Burada çizdiğim tüm diyagramı görüyoruz. En üstte solda 5 pembe daire kadınları gösteriyor. Sağdaki çember içinde ise 5 adet mavi kare erkekleri temsil ediyor. Onların hangisinin hangi kadınla birlikte olduğunu bilmiyoruz. Ve ilk 5 kadının 2-3-3-3-1 olacak şekilde 8 kız çocukları 4 erkek çocukları olduğunu farz etim. 2. nesilde bulunan bu bireylerin çocuklarının sadece yine anneler üzerinden takip edebiliyoruz. Soldan sağa doğru ilk kadının 2 erkek 1 kızı; 2. kadının 2 kızı; 3. kadının 2 oğlu; 4. kadının 1 kızı; 5. kadının 1 kızı, 1 oğlu; 6. kadının 3 kızı; 7. kadının 2 oğlu ve son olarak 8. kadının 1 kızı 2 oğlu olduğunu görüyoruz. Buradaki 3. nesilde toplamda 9 erkek ve 9 kızın doğduğunu farz etmişim.
Daha anlaşılır olması için üremeye devam etme potansiyeli olan son iki nesile daha yakından bakalım. 9 kız ve 9 erkeğin daha yakından görünümü aşağıdaki gib oluyor.
Az önce yukarıda bahsettiğim tarihin bir anının fotoğrafını çekiyoruz derken kastettiğim buydu. Çünkü bu diyagramda sadece 5 erkek 5 kadınla yola çıkmış gibi olsak da aslında 3 nasil önce de aslında bu klanda 10 kişi yoktu yine 50 kişi vardı. Bu ciddi bir problem. Ama şunu farz edebiliriz. Diyelim ki 50 kişilik bir klandan 5 genç kız ve erkek göç etmeye karar vermiş olsunlar ve bundan sonraki nesiller bu göç edenlerin çocuklarıymış gibi düşünerek devam edebiliriz.
3. nesile geldiğimizde elimizde 9 kadın ve 9 erkek olmuş oluyor. Devam ettiğimizde bu nesilden de 4. nesilde 9 kadın ve 7 erkek bulunuyor. Yani bu klanda bu son iki neslin üreme çağında olduğunu farz edelim. 2. nesilde olanların da tabiki doğum yapma potansiyelleri hala mümkün. Fakat biz sadece bu iki nesil üzerinden hesap yapalım. Hatta belki 3. nesilde 3-4 bireyin öldüğünü bile hesaba katmamız daha doğru olur. Sonuç olarak elimizde toplamda 15 dişi ve 15 erkek varmış gibi hesap yapabiliriz.
30 cinsel ilişkiye girmeye aday birey var karşımızda. Herhangi bir dişiyi ele aldığımızda enseste dahil olmak üzere ortamda muhtemel 15 kadın adayımız var. 4. nesilden seçeceğimiz bir kaç kadın üstünden hesap yapalım.
Ensest için muhtemel adaylar normalde kimlerdir? erkek kardeş; baba; amca; dayı; dede; oğul. Biz modern anlamda bu ilişki biçimlerini ensest olarak değerlendiriyoruz. Bazı yerlerde kuzenler de bu şekilde değerlendiriliyor ama bazı yerlerde de tam tersi kuzen evliliği normal karşılandığı için kuzen ilişkilerini ensest olarak değerlendirmemeyi uygun gördüm.
En soldaki 1 nolu dişinin görünürde erkek kardeşi yok ve sadece iki dayısı var. Babası belli olmadığı için amca sayısı belli değil. Bunları hesaba katmamız da mümkün olmuyor. Görünürdeki akrabalık ilişkisi üzerinden hesaplarsak ortamdaki toplam erkek sayısının 15 olması üzerinden 1 nolu kadının 2/15 oranında ensest yaşama riski olduğunu söyleyebiliriz.
Aynı hesabı en sağdaki 2 nolu dişi için yaparsak iki erkek kardeş ve iki dayısı var, yani 4/15 oranında ensest yaşama olasılığı var. Son olarak hiç erkek kardeşi ve dayısı olmayan 3 nolu dişinin bu diyagrama göre ensest yaşama riski yok. Sanırım aynı hesabı erkekler için de yapmak mümkün. Kız kardeşleri ve anne ve yeğenleri üzerinden bu hesap yapılabilir.
Erkekler için anneanneler belli olduğu için bir üst basamaktaki yani ikinci nesildeki kadınları da hesaba katmak gerekecektir. Orada da 8 kadın olduğunu düşünerek erkek için enset hesabı yapıyorum. 1 nolu erkeğin annesi ve teyzesi ve yaşıyorsa anneannesi ile olası bir ensest yaşama ihtimali var yani 3/23 diyebiliriz. 2 nolu erkek ise 1 kız kardeş, annesi ve 2 teyzesi ve anneannesi var: 5/23 lik bir olasılık söz konusu. Son olarak 3 nolu erkeğin sadece annesi var ve onun ölmüş olma ihtimali yüksek ölmemişse de ensest yaşama olasılığı 1/23 olacaktır. Gerçekte annelerin erkek çocuklarını kendilerinden uzaklaştırdığını biliyoruz. Aslında bu hesabı yaparken anneleri hesaba katmamak gerek ama ben şu anda konunun matematiksel boyutuna odaklanmış durumdayım.
Sonuç olarak benim rastgele yaptığım bu akrabalık diyagramında ensest olasılıkları maksimum 4/15 yani %27 ve minimumda da sıfır oldu. Olasılık olarak görünen akrabalık ilişkileri üzerinden yaptığım bu hesaplama ne kadar bilimsel bilemiyorum ama en azından ensest yaşama olasılığını sayılara dökme açısından bana faydası oldu. Erkeklerin anne ve anneannelerini hesaba katmazsak çok daha düşük olasılıklar söylemek mümkün ama biz bunları matematiksel olarak söylemek için hesaba katalım. Yukarıdaki diyagramda en yüksek 5/23 yani yaklaşık %20 olarak gözüküyor. En düşük ise 1/23 yani yaklaşık % 4 gibi duruyor.
Bu detaylı hesaba neden gerek duydum? Bu şekil bir diyagramın çok doğru olmadığını biliyorum. Oldukça basitleştirilmiş bir ilişki düzeni yaratmış oldum. Fakat bu akrabalık diyagramı işine girmeden önce şöyle düşünüyordum 50 kişinin neredeyse tamamı zaten birbiri ile akraba, o yüzden ensest dediğimiz şeyi belirlemek o kadar anlamlı değil. Açıkcası diyagram hazırlamadan önceki görüşüm o yönde idi. Fakat tüm bu diyagram olayından sonra konuyu o kadar net bir şekilde ayırt edemiyorum. Muhtemel akrabalık ilişkilerini görmek için hazırladığım diyagramdan iki kişiyi seçtim. Aşağıda çember içine alarak bu iki kişinin muhtemel birinci dereceden akrabalarını gösterdim.
Bu şekilde solda seçtiğim birinci kişi var. Annesi, dayısı, iki erkek kardeşi ve 1 kızı var. Yani görünürde 5 birinci dereceden akrabası var. iki erkek kardeşinin de biz hangileri olduğunu bilmiyoruz ama ortamda bulunan 4 farklı kişinin babaları olduğunu da farz ederek (gerçi kendisi bu 4 kişiyi bilmediği sürece akraba sayılmaz ama matematiksel olarak hesaplamak için bunları da hesaba katıyorum.) toplam akraba sayısını hesap ediyoruz. 5+4 toplam 9 birinci dereceden akrabası olduğu gözüküyor. Bu klandaki hiç bir bireyin ölmediğini farz edelim, toplamda kendisi hariç 45 kişi var. 9/45 oranında birinci dereceden akrabası olduğunu görüyoruz. Yani klandakilerin yaklaşık %20 si birinci dereceden akrabası olmuş oluyor. Eğer hayali 4 kişiyi çıkarırsak, 5/45 Yani yaklaşık %10 luk bir oranda bu klanda akrabası var diyebiliriz.
Aynı hesabı daha çok akrabası olan 2. kişi için yapalım. 2. kişinin Annesi, dayısı, teyzesi, 2 kız kardeşi, 2 oğlu, 4 yeğeni ve 2 kuzeni var. Yani toplamda 13 kişi ile birinci dereceden akraba. Zaten yeterince akrabası var o yüzden hayali akrabasını hesaba katmayacağım. Zaten kaysam da bir dayıs var onun da iki çocuğu olduğunu farz edebiliriz. 2. kişinin 13/45 oranında akrabası var diyebiliriz. Bu 45 kişilik klanda 13 birinci dereceden akrabası var bunun anlamı 32 adet birinci derecden olmayan başka kişilerle bir klanı paylaşıyor. Orana vurursak bu en kalabalık akrabası olanın yaklaşık %30’luk bir akrabalık ilişkisi olduğundan bahsedebiliriz.
Yani %10 ila %30 arasında değişen bir birinci dereceden akrabalıktan bahsediyoruz. 3 aşağı 5 yukarı nesiller bu oranlarda karbalıkla hayatlarına devam edecekler diyebiliriz.
Tüm bu hesaplamalardan ne sonuç çıkarmalıyız? 50 kişilik küçük bir grup dahi olsa herkes birbiriyle akraba değil. En çok kardeşi ve dayısı, teyzesi olanın bile grubun ancak 3 te 1 i ile akraba olmasından bahsedebiliyoruz. Yani 3 te 2 si hala ya uzak akraba ya da kan bağı yok. Aslında 2-3 nesil öncesinden illa ki bir kan bağı var ama bu birinci dereceden değil. Herhangi birisi enseste maruz kalmadan yeterince sayıda farklı alternatiflere sahip olabiliyor. Geçtim bilinçi tercihleri tesadüflere kalsa bile ensest yaşamadan hayatına devam etmen mümkün. Acaba mümkün mü?
Çok eşliliği bugünkü kafamızla anlamamız biraz zor. Seninle benzer yaşa sahip senden 5 yaş küçük ve 5 yaş büyük olan herhangi birisi ile birlikte olmanın önünde herhangi bir engel yoksa bu ne anlama gelir. Bu gruptaki bu şartlara uygun tüm bireylerin cinsel ilişkiye girmek için kaç farklı olasılıkları olduğunu hesap edebiliriz. Yapay zekadan 50 kişilik nüfusu olan 3 farklı klan için bir demografik tablo oluşturmasını istedim.
🏞️ Klan A: Genç Nüfus Ağırlıklı – Üreme Döneminde Yoğunluk
Bu yapı, yüksek doğurganlık oranı ve düşük yaşlı oranına sahip, üreyen bireylerin fazla olduğu bir klanı temsil eder.
Yaş Grubu | Kadın Sayısı | Erkek Sayısı | Toplam |
0–5 yaş (bebek/çocuk) | 6 | 5 | 11 |
6–12 yaş (çocuk) | 5 | 4 | 9 |
13–18 yaş (ergen) | 3 | 3 | 6 |
19–35 yaş (yetişkin) | 7 | 9 | 16 |
36–50 yaş (olgun) | 3 | 3 | 6 |
50+ yaş (yaşlı) | 1 | 1 | 2 |
Toplam | 25 | 25 | 50 |
Cinsel ilişki çağında olan 13 kadın, 15 erkek var.
🏕️ Klan B: Dengeli Yapı – Orta Yaş Grubu Yoğunluklu
Bu yapı daha dengeli bir nüfus dağılımını gösterir, hem çocuk hem yaşlı bireyler belirgin şekilde yer alır.
Yaş Grubu | Kadın Sayısı | Erkek Sayısı | Toplam |
0–5 yaş (bebek/çocuk) | 4 | 4 | 8 |
6–12 yaş (çocuk) | 3 | 3 | 6 |
13–18 yaş (ergen) | 2 | 3 | 5 |
19–35 yaş (yetişkin) | 6 | 6 | 12 |
36–50 yaş (olgun) | 6 | 5 | 11 |
50+ yaş (yaşlı) | 4 | 4 | 8 |
Toplam | 25 | 25 | 50 |
Cinsel ilişki çağında olan 14 kadın, 14 erkek var.
🏔️ Klan C: Yaşlı ve Orta Yaş Grubu Ağırlıklı – Doğurganlık Düşüşte
Bu yapı, doğurganlık oranı düşmüş, yaşlı oranı artmış ve gençlerin azaldığı bir klanı temsil eder (örneğin kıtlık sonrası dönem).
Yaş Grubu | Kadın Sayısı | Erkek Sayısı | Toplam |
0–5 yaş (bebek/çocuk) | 2 | 2 | 4 |
6–12 yaş (çocuk) | 2 | 2 | 4 |
13–18 yaş (ergen) | 2 | 2 | 4 |
19–35 yaş (yetişkin) | 5 | 5 | 10 |
36–50 yaş (olgun) | 7 | 6 | 13 |
50+ yaş (yaşlı) | 7 | 8 | 15 |
Toplam | 25 | 25 | 50 |
Cinsel ilişki çağında olan 14 kadın, 13 erkek var.
İlk klanda cinsel ilişki çağında olan 13 kadın, 15 erkek var. İkincisinde 14 kadın, 14 erkek; ve sonuncusunda 14 kadın, 13 erkek var. Yani ister küçük ister orta ister yaşlı ağırlıklı olsun bir klanda genelde 50 kişinin yarısı üreme çağında olan kişilerden oluşuyor. Diğer yarısı ise ya çocuk yada yaşlı oluyor. Bu durumda 25-30 arası üreme çağında olan birey var diyebiliriz. Yani ortalama olarak 15 erkek her an ensest tartışmasını bir kenara bırakırsak 15 kadınla birlikte olabilir. Bu 15 kadının en 3-4 tanesinin birinci dereceden akrabası olduğunu farz edersek ensest riski olmaksızın 10 civarında kadınla cinsel ilişkiye girme ihtimalinden bahsediyoruz. Bir kadın için de dayısı ve erkek kardeşleri dışında muhtemel 10 civarında cinsel ilişkiye girme adayı olduğunu söyleyebiliriz.
Herhangi bir klan üyesi 3 nesil göreceğini farz edersek bu durumda tüm hayatı boyunca 30 farklı potansiyel cinsel ilişki adayını görür diyebilir miyiz? Çok spekülatif şeyler yazdığımın farkındayım ama şunu görmeye çalışıyorum. Bundan milyon yıl önce yaşamış olan atalarımızın nasıl hayatları vardı? kimlerle yaşıyorlardı? İster akrabalık ilişkileri biliniyor olsun ister olmasın hayatlarını kimlerle geçiriyorlardı. Muhtemel cinsel ilişki partnerleri kimlerdi? Bu kişiler nasıl hayatlar yaşıyorlardı. Bir kadının kiminle kaç kere cinsel ilişkiye girdiğini bilebilir miyiz? Unutmayalım ki insan türü diğer memeliler gibi bir kızışma dönemi yaşamıyor. Bizler yılın her günü cinsel ilişkiye girme potansiyeline sahibiz.
Kimin, kiminle, ne zaman, ne oranda, nerede cinsel ilişkiye gireceğini belirleyen kurallar nelerdi? Herhangi bir kadın veya erkek sıradan bir gün içinde istediği her an ilişkiye girebilirdi. Bu ilişki için de elindeki portföy yaklaşık 10 kişi. Çok küçükleri ve yaşlıları, hamileleri, emzirenleri, sakatları, yararlıları, hastaları da hesaba katmak gerek. Yani bu gruptaki her bir birey her zaman sürekli sağlıklı değildi herhalde. Belki bazen 2-3 gün yemek bulamıyorlardı. Belki bazen yakınlarında onları avlamak üzere biriken aslan sürüleri olurdu. Belki bazen komşu klan onların sahip oldukları şeyleri almak için saldırıyorlardı. Yani bu 50 kişilik grup zaten hayatta kalma mücadelesi içindeydiler.
Evet yine çok uzun bir yazı daha yazdım. Westermarck’ın birlikte yaşayanlar birbirlerini çekici bulmazlar hipotezinden yola çıkarak önce cinsel ilişki içgüdüsünün diğer içgüdülerden farklı olduğunu söyledim. Çünkü bu iç güdü ancak hayatımızın 12-13. yılında ortaya çıkıyordu. Bu yaşa gelene kadar da içine doğduğumuz klanın kültürünü almış oluyorduk. Çevremizi gözlemliyorduk. Kim kiminle iyi geçiniyor, kim kime yakınlaşıyor görüyorduk. Diğer klan komşularımız ihtiyaçlarını nasıl gideriyor görüyorduk. Yani gökten zembille inen bir cinsel içgüdüden bahsetmiyoruz.
Bu bakış açısı bana ensest yaşama olasılığımız hesaplamam gerektiğini gösterdi. Sürekli ensestten bahsediyoruz ama 50 kişi içinde bunun olasılığı nedir? Bunu görmek için hayali bir klan diyagramı yarattım. Bu diyagramda birinci dereceden akrabalarımızı görebildik. Bu akrabalık ilişkilerinden de hangi oranda ensest yaşanabileceğini görmüş olduk. Benim görüşüm babalığın milyon yıl önce keşfedilmemiş olduğu yönünde bu yüzden diyagramda sadece annelerin ve onların çocuklarının bağlantılarını gösterdim. Birinci dereceden bir akraba ile ensest yaşanma olasılığını %20 olarak buldum. Daha sonra ensestten bağımsız bir klandaki akrabalık oranımızı hesapladım. Buradan da en fazla %30 oranında bir akrabalık ilişkisi çıktı. Tabi Ki tüm bu yüzdeler çok havada. Herhangi bir dayanağı yok. Ama şunu da söyleyebiliriz. Çok yüksek bir hata payı bile olsa ensest oranı en fazla %25, akrabalık oranı da en fazla%35 olabilir. Belki kullandığım sayılar çok spekülatif ama çok da saçma değil. +-5 hata payı bile olsa oranlar 3 aşağı 5 yukarı bu seviyelerde olmalı.
Sadece bu diyagramı çalışmadım. Bir de tek eşli olduğumuz durumda aynı hesaplamaları yaptım. Onu da buraya alıp daha da fazla uzatmak istemiyorum. Gerçi o çalışmayı paylaşmamak harcadığım saatler ve günleri sanki anlamsızlaştırıyor ama olsun.
Tek Eşli Diyagram
Sadece hazırladığım görseli paylaşacağım. Böylece orada da ne büyük bir çaba olduğu görülsün, boşa gitmesin.
Bu çalışmayı anlatmayacağım çünkü gerçekci değil. Çünkü mümkün değil. Bundan milyon yıl önce böyle bir cinsel ilişki düzeni kurulmuş olamaz. Emek harcadım, tek tek isimler vererek bu çalışmayı yaptım ama sadece olmayacağını görmeme yardımcı olmuş oldu. Anne babanın bilindiği düzende kesinlikle ve kesinlikle çok rahat ensest olmaksızın ilişkiler kurulabilir. Hazırladığım diyagramda çok eşli, yani babanın bilinmediği düzen de bile sadece matematiksel olarak ensestten ⅔ oranında kaçınmak mümkün olduğunu gördük. Yukarıdaki tek eşli diyagram şunu görmemizi sağlıyor. 50 kişilik küçük bir grup olsa dahi birbiri ile birinci dereceden akraba olmayan insanlar bir arada yaşıyor. Ortalama olarak herhangi bir kişinin 10-15 civarı birinci dereceden akrabası oluyor. Yani bunun anlamı 50 kişilik bir toplulukta birinci dereceden akraban olmayan 35-40 kişi ile bir arada yaşıyorsun. Bu çalışmadan önce ben bu sayının bu kadar çok olmadığını düşünüyordum. O kadar küçük bir grup ki illa ki herkes birbiri ile yakın akrabadır diye bir önyargıya sahiptim. Tabi ki 2, 3 dereceden akrabaları hesap edersek grubun çok büyük bir kısmı akrabamız oluyor ama dedemizin kuzenini çok da akraba olarak görmemeliyiz diye düşünüyorum.
Çok eşliliğin atalarımız için norm olduğunu düşünüyorum. Ta ki 60-70 bin yıl öncesine kadar. Neandertallerle irtibat kurduğumuz zaman dek baskın ilişki türünün çok eşlilik olduğunu düşünüyorum. Ama bir şekilde bir dönem tek eşliliğe geçmişiz. Baba ve annenin belli olduğu bu durumda artık eğer ensest hala yaşanıyorsa bu sadece bir tercihtir diyebiliriz. Tarih boyunca bir çok toplumda kardeş evliliği sık yaşanan bir durumdu bunu biliyoruz. Bizim toplumumuzda da aynı evde yaşayan kuzenlerin evliliği çok sıradandır. Belki kardeş değillerdir ama aynı evde büyümüş bile olabilirler. Bu durum bir çok yerde evlenmelerini engellemez.
Böylece bir çalışmanın daha sonuna gelmiş oldum. Chapais’in İlkel Akrabalık kitabına bir sonraki yazıda devam edeceğim. .
Commentaires