Toplumsal cinsiyet kavramını ilk duyduğumdan beri içime sinmiyor. İngilizcede "sex" ve "gender" olarak iki ayrı kavramla ifade edilen "fiziksel cinsiyet" ile "toplumsal cinsiyet" için bizde de iki ayrı kelime olarak ifade edilmeleri gerektiğine dair bir düşüncem var. Bu sebeple gender kelimesinin etimolojisine baktım.
Önce gender'ın tanımı: Toplumsal cinsiyet, toplumsal olarak inşa edilmiş kadın, erkek, kız ve erkek çocukların özelliklerini ifade eder. Bu, kadın, erkek, kız veya erkek olmakla ilgili normları, davranışları ve rolleri ve ayrıca birbirleriyle olan ilişkileri içerir. Toplumsal bir yapı olarak cinsiyet toplumdan topluma değişir ve zamanla değişebilir. Kaynak: https://www.who.int/health-topics/gender#tab=tab_1
Etimolojisi: C. 1300, "tür, tür, sınıf, belirli özellikleri paylaşan bir sınıf veya tür kişiler veya şeyler", Eski Fransız cinsiyetinden, tür "tür, tür; karakter; cinsiyet" (12c., Modern Fransız türü), Latince kökünden cins (genitif generis) "ırk, soy, aile; tür, rütbe, düzen; tür", ayrıca "(erkek veya dişi) cinsiyet", PIE kökünden *gen- "doğurur, doğurur", türevleri ile üreme ve aile ve kabile grupları.
20. yy'da seks (sex) (n.) erotik nitelikler kazanırken, toplumsal cinsiyet (gender) "insanın cinsiyeti" için olağan İngilizce kelime haline geldi ve bu kullanımda ilk başta konuşma diline özgü veya mizahi olarak kabul edildi. Daha sonra feminist yazılarda biyolojik nitelikler kadar sosyal niteliklere de atıfta bulunularak; bu anlam ilk kez 1963'te kanıtlandı. Kaynak: https://www.etymonline.com/word/gender
İlk dikkatimi çeken sex kelimesi cinsel bir anlam içermeye başlayınca yerine cinsel içeriğe sahip olmayan ama cinsiyeti de ifade eden (gender) bir kelime yaratılmış olması. Bizde ise cinsiyet hiçbir zaman cinsel bir anlam kazanmadığından böyle fiziki ve toplumsal düzeyde ayırım ihtiyacı doğmamış.
Gender kelimesinin kökeni sırasıyla gene - genus - gendre ve gender şeklinde günümüze ulaşmış. Ve yine sırasıyla "doğum yapmak" - "ırk/aile/tür" - "tür/türler/karakter/gender" ve son olarak "tür/sıralama/sınıf" şeklinde anlamlara ulaşmış. O zaman madem bu kelime cins, tür odaklı bir kelime ise biz de bu şekilde bir dönüşüm yapabiliriz.
Cins kelimesinin TDK sözlükteki anlamlarına bakınca şunlar çıkıyor karşımıza. Tür, çeşit, soy. kök, asıl. Bu kelimelerden toplumsal cinsiyet anlamını da verebilecek olanlardan ve cinsiyete benzemesi gayretiyle bir kelime bulma gayretine düştüm. Cinsiyet kelimesinin sonundaki -iyet son eki Türkçe'de -lik, -lık anlamına geliyor. Bu sebeple türlük, çeşitlik, soyluk, köklük ve asliyet kelimeleri ilk olarak gözüme çarptı. Bunlar arasından fonetik olarak da en kulağa hoş geleni asliyet olarak belirdi.
Asliyet kelimesinin sözlükteki anlamına bakınca: Asıllık, köklülük, soyluluk, gerçeklik. (Kaynak: https://www.luggat.com/asliyet/1/1 ) ve i. (Ar. aṣl’dan yapma mastar eki -iyyet ile aṣliyyet) Kendine mahsus olma, orjinallik. (Kaynak: http://www.lugatim.com/s/asliyet ) Bilgilerine ulaştım. Yani yeni kelime toplumsal cinsiyet için önerildiğinde "köklülük", "asıllık" gibi anlamlarıyla bir kişinin kadın ve erkek olarak sahip olduğu özelliklerin kökenine de atıfta bulunmamızı sağlıyor.
Asliyet kelimesini toplumsal cinsiyeti kavramını karşılayacak şekilde önermek benim haddime olmayabilir ama en azından kendi huzursuzluğumu gidermiş oluyorum. Sosyolog olarak bir bilim insanı ünvanına sahip değilim ama yıllar sonra dönüp baktığımda bu konu hakkında kafa yormuş olduğumu görüp belki de kendimle dalga geçerim yada takdir ederim. Her neyse bunu da bir not olarak tarihin tozlu yaprakları arasına gömmüş oluyorum.
